ساخت و سازهایی که در داخل محدوده شهرها و تحت مدیریت شهرداریها یا دهیاریها در قالب صدور جواز ساخت و ساز انجام میشود از خطی مشی مربوط به ساخت و ساز نظام مهندسی پیروی میکنند. در این حالت، کل کارهای مهندسی توسط اشخاصی صورت میگیرد که عضو سازمانهای نظام مهندسی استانهای مختلف کشور بوده و همچنین دارای پروانه اشتغال بکار مهندسی از سازمان نظام مهندسی استان خود باشند. پروانه اشتغال نظام مهندسی پس از گذراندن آزمون و طی دورههای آموزشی مختلف طی سالیان متوالی برای هر شخص عضو سازمان نظام مهندسی صادر میشود و به واسطه آن اجازه فعالیت در امر ساخت و ساز شهری را پیدا میکند. در واقع پروانه اشتغال، جواز کسب یک مهندس و به نوعی هویت مهندسی یک نفر است. پروانه اشتغال میتواند برای یک شخص صادر شود که به آن پروانه اشتغال حقیقی گفته میشود و یا میتواند برای یک شرکت صادر شود که به آن پروانه اشتغال حقوقی گفته میشود. فرق این دو پروانه اشتغال در متراژهای کارکرد است.
نوع دیگر پروژهها که شامل پروژهای دولتی و ملی نظیر دانشگاهها، مدارس، بیمارستانها، سایتهای آتشنشانی، انبوه سازی نظیر مسکن مهر... و یا پروژههای شهری که توسط شهرداریها به صورت عام المنفعه اجرا میشوند همانند کتابخانهها، پارکها...از رویه دوم تبعیت کرده و مشمول قوانین نظام فنی اجرایی کشور میشوند. همانند رویه اول، در اینجا نیز مهندسان باید دارای صلاحیت برای انجام پروژه در قسمتهای مختلف باشند. در این رویه نیز اشخاص و شرکتهای حقوقی می توانند از معاونت راهبردی ریاست جمهوری در قالب مشاور و پیمانکار صلاحیت اخذ کنند.
واژگان دو رویه نظام مهندسی و نظام فنی اجرایی کشور
در رویه نظام مهندسی با چهار واژه سر وکار داریم.
هر چهار عنوان فوق می توانند به صورت حقیقی یا حقوقی باشند. در اکثر موارد طراح از ناظر جدا بوده و معمولا دو شخصیت مختلف هستند که یکی طراحی کرده و دیگری نظارت پروژه را عهدهدار است. مجری شخصی است حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال که از طریق عقد قرارداد با مالک اجرای صفر تا صد کار را زیر نظر ناظر و بر اساس نقشههای طراحی شده برعهده دارد. مالک به عنوان سرمایهگذار مطرح بوده و بهرهبردار نهایی پروژه است. با این وجود به دلیل نقص قانون اکثر قریب به اتفاق مالکان خود در نقش مجری ظاهر شده و مسولیتهای آن را انجام داده و از عقد قرارداد با مجری سر باز میزنند و در مواقعی که ناطر یا سازمان نظام مهندسی اصرار بر داشتن مجری در پروژه دارند، طی یک قرارداد صوری با مجری ذیصلاح، تنها اسم مجری را در مدارک و اسناد خود بایگانی میکنند و اینگونه ساخت و ساز شهری در دست افراد غیر فنی و متخصص قرار میگیرد. با این حساب در این رویه، مالک مسولیت اصلی پروژه را بر عهده داشته و خود راسا مسول اجرای کار و امور فنی و انتخاب پیمانکاران جز و بررسی صورت وضعیتهای مالی پروژه است.
در رویه نظام فنی اجرایی کشور با واژگان زیر سرو کار داریم:
کارفرما در اکثر اوقات شخصیت حقوقی و دولتی دارد. مشاور شخصی حقیقی یا حقوقی گرید دار است که وظیفه تهیه نقشهها را بر عهده دارد. در بیشتر موارد وطیفه نظارت بر عهده مشاور تهیه کننده نقشه است مگر اینکه کارفرما رویه دیگری در نظر داشته باشد. گرید در واقع همان مفهوم پروانه اشتغال نظام مهندسی را داشته و نشان دهنده صلاحیت مشاور یا پیمانکار است که همانند پروانه اشتغال برحسب سوابق کاری دارای درجات مختلفی است. در سیستم نظام فنی اجرایی، مشاور متره برآورد کامل پروژه و اسناد مناقصه انتخاب پیمانکاران را تحویل کارفرما داده و بر اساس آن و طی تشریفات اداری پیمانکار طرح انتخاب میشود.
معمولا نقشههای تهیه شده توسط طراحان در سیستم نظام اجرایی فنی بسیار کاملتر و با جزئیات بیشتر نسبت به نقشههای تهیه شده توسط طراحان در سیستم نظام مهندسی است. ممکن است نقشههای تهیه شده توسط مشاور از طریق انتخاب عامل چهارم که نماینده کارفرما است کنترل گردد. در سیستم نظام مهندسی استان تهران نقشههای بالای 2000 متر مربع در بخش کنترل مضاعف بازبینی میگردد که خود کمک شایانی به بهبود کیفیت نقشهها میکند.